27 اردیبهشت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی گرامی باد

معنی ارتباط

 

ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی از باب افتعال، که در فارسی به صورت مصدری به معنای «پیوند داشتن»، و به صورت اسم مصدر و به معنای «بستگی»، «پیوند»، «پیوستگی» به کار می رود.

ارتباط اجتماعی

 

ارتباط انسان ها با یکدیگر، سنگ بنای جامعه انسانی را تشکیل می دهد و هرچه این ارتباط نزدیک تر و گسترده تر باشد بنای جامعه هم مستحکم تر خواهد بود. بدون ارتباطات هرگز فرهنگ به عنوان شاخصه جامعه انسانی پدید نمی آمد. اگر ارتباط انسان ها با یکدیگر نبود، بنای عظیم فرهنگ انسانی پا نمی گرفت و هیچ یک از دستاوردهای بزرگ انسانی هم چون زبان و خط پدید نمی آمد. مسئله برقراری ارتباط آسان تر با دیگران همواره ذهن بشر را به خود مشغول داشته و سعی انسان از آغاز بر این بوده است که وسیله ای برای برقراری ارتباط بهتر و انتقال سریع تر پیام خود پیدا کند. این انگیزه باعث شد تا دنیای ارتباطات فراز و نشیب های فراوانی طی کند و در هر دوره از تاریخ، ابزار خاصی، در این زمینه اختراع شود و استفاده شود. گسترش ارتباطات الکترونیک، جامعه جدید را از جوامع پیشین چنان متمایز ساخته است که برخی عصر نو را عصر ارتباطات می خوانند.

نظریه «امتداد»

 

«مک لوهان» متفکر معاصر کانادایی، که از صاحب نظران ارتباط اجتماعی، مخصوصا وسائل ارتباط جمعی، است دیدگاه هایی در این زمینه دارد. وی در نظریه امتداد می گوید: «هر وسیله ارتباطی امتداد یکی از حواس انسان است. به عنوان مثال خط امتداد چشم و رادیو امتداد شنوایی است»؛ به بیان دیگر با پیدایش خط انسان توانست به عمق تاریخ رخنه کند و دنیاهای دوردست را ببیند، همان طور که در زمان خود با انسان هایی که فرسنگ ها از او دورند آشنا شود.

نخستین ارتباطات

 

مردم با استفاده از راه های مختلفی، با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و بدون استفاده از زبان هم با هم سخن می گویند. ظاهرا سابقه ارتباط غیرزبانی بیشتر از زبانی باشد. شاید ارتباط به وسیله ایماواشاره اولین راه ارتباطی انسان ها بوده است.

ارتباط از راه زبان

 

بیش از چهارهزار زبان، اعم از زنده یا مرده، شناخته شده است. مهاجرت نخستین اقوام چادرنشین تنوع شگفت انگیزی در اشکال زبان به وجود آورد. هر گروهی که با تغییر زبان روبه رو بود، چیزهای تازه ای کشف می کرد که باید نامی برای آنها انتخاب می کرد. بنابراین از طوایف دیگر واژه قرض می گرفت و اندک اندک از این راه زبان خود را تغییر می داد. زبان و اندیشه چنان درهم تنیده است که گاه فراموش می شود آدمیان در اصل ناگزیر بودند راه گفت وگو با یکدیگر را بیاموزند و این را با ابداع نمادهای صوتی اختیاری عملی بسازند. یکی از تفاوت های مهم میان زبان و نظام ارتباطی هریک از جانوران در این است که انسان توانایی بیان پیچیده ترین اندیشه ها را دارد.

ارتباط از راه نوشتار

 

هرچند زبان نوشتار مانند زبان گفتار عمومیت ندارد، اما از اجزای اساسی تقریبا همه فرهنگ هاست. در واقع وجود پیشینه های کتبی معمولاً به منزله مرز تقسیم پیش از تاریخ و تاریخ است. غارنگاری های عصر پارینه سنگی تلاشی برای انتقال اندیشه بوده است. از غارنگاری تا تصویرنگاری فقط یک گام کوتاه فاصله است. کهن ترین اثر کتبی شناخته شده ای که به حق می توان آن را نوشتار نامید، ابداع سومریان در هزاره چهارم پیش از میلاد است.

وسائل ارتباط جمعی

 

وسائل ارتباطی، خود بر گردونه ارتباطی تأثیری شگرف بر جای می گذارند. این وسائل بر خلاف انتظار، پدیده هایی خنثی نیستند و خود عصری نو پدید می آورند و بر تمامی ارکان جامعه مؤثرند. از بین وسائل ارتباط، امروزه بیشتر سخن از وسائل ارتباط جمعی به میان آورده می شود. وسائل شگرفی که مظهر ارتقای فن آوری انسانند، دارای بیشترین تأثیر فرهنگی از میان تمامی ابزار و فنون جدیدند. در هزاره سوم میلادی، وسائل ارتباط جمعی حرکت پرشتاب جوامع را به سوی آینده موجب گردیده اند؛ آن چنان که برخی عصر نو را عصر ارتباطات می خوانند و میزان پیوند هر جامعه را با تغییرات نو، میزان فعالیت آن در زمینه ارتباطات می خوانند.

جبر رسانه ای

 

با انقلاب اطلاعات، اسارت انسان در حصار مکان از بین رفت و ارتباطات فرهنگی در سطحی بسیار وسیع گسترش یافت. برخی از جامعه شناسان انسان را در دهکده ای جهانی تصور کردند که انسان به عنوان عنصری فعال در آن مطرح نیست و جنبه انفعالی دارد. به نظر این گونه جامعه شناسان، عصر ما زمان انحصار رسانه های اطلاعاتی است. به بیان دیگر این جامعه شناسان معتقدند که در روند جریان های تاریخی و فرایندهای جامعه شناختی همواره کشورهای ضعیف، تابع محض قدرت های بزرگ بوده و هستند و به همین دلیل راهی برای گریز از چنین گردابی ندارند.

خانواده و وسائل ارتباط جمعی

 

وسائل ارتباط جمعی فواصل را ناپدید می سازند. بنابراین چگونه می توان تصور کرد که این وسائل بر گروه های اجتماعی از جمله خانواده اثر نگذارند؟ بی شک، تطوّر خانواده در جامعه جدید، صرفا تابع آثار وسائل ارتباط جمعی نیست. اما باید در نظر داشت که این وسائل، مخصوصا تلویزیون، بعدی تازه به خانواده بخشیده اند. در عصر ارتباطات دیگر خانواده محل امن و دور از دست رس نیست. بلکه دیوارهای خانه فرو ریخته و امواج تلویزیون و رادیو، و هم چنین رسانه های نوشتاری بدان سخت رسوخ کرده اند.

ساخت و سازمان وسائل ارتباط جمعی

 

در آغاز، وسائل ارتباطی انسان ها نه ساخت پذیر و نه قابل سازماندهی بودند. لیکن امروز وسائل ارتباط جمعی دارای چنان وسعت و عظمتی هستند که امکان ساخت و سازمان یابی دارند. مفهوم ساخت، از اهم مفاهیم دانش های اجتماعی و انسانی است و به معنای چگونگی رده بندی و جای یابی هریک از عناصر یا نیروهایی است که مجموعه خاصی را تشکیل می دهند. زیر ساخت ها در قلمرو ارتباطات، شامل تکنولوژی و به طور کلی ابزار مادی تحقق بخش و تسهیل کننده ارتباط است. در حالی که روساخت به مجموعه قوانین، سازمان ها، اندیشه ها و به طور کلی فرهنگ ارتباطات اطلاق می شود.

عصر ماهواره

 

مسئله برقراری ارتباط آسان تر با دیگران، همواره ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. سعی انسان از آغاز بر این بوده است که وسیله ای برای انتقال سریع پیام خود پیدا کند. این انگیزه باعث شده تا دنیای ارتباطات، فراز و نشیب های فراوانی را طی کند و در هر دوره از تاریخ، ابزار خاصی در این زمینه اختراع شود و مورد استفاده قرار گیرد. عصر حاضر را می توان عصر ارتباطات ماهواره ای دانست؛ چرا که امروزه ماهواره بزرگ ترین و عمده ترین نقش را در بین وسائل ارتباطی بر عهده دارد. امروزه آن قدر ماهواره در زندگی بشر راه پیدا کرده است که گویی زندگی بدون آن به سختی امکان پذیر است.

دهکده ارتباطات

 

در آغاز سال های قرن بیست ویکم میلادی ما هر روز شاهد بروز پدیده های جدیدی در دستگاه های ارتباطی و مخابراتی هستیم. زمانی گفته شده بود که شاید در این سال ها رؤیای دهکده جهانی ارتباطات به وقوع بپیوندد. ولی با این سیر شگفت انگیزی که شبکه های ارتباطی مخابراتی دارند در حقیقت دهکده جهانی مخابرات هم تعبیر بزرگی به نظر می رسد. پیشرفت سریع ارتباطات مخابراتی باعث شده است انسان در محدوده وسیع تری از زمان و مکان فیزیکی که او را احاطه کرده است قرار گیرد.

توسعه ارتباطات

 

درجه پیشرفت نظام ارتباطی هرکشور، یکی از شاخص های مهم توسعه به شمار می آید. بسیاری از کشورها به قصد دست یافتن به تخصص فنی لازم، منابع عظیمی را در راه تأسیس نظام های ارتباطی صرف کرده اند. حتی برخی از کشورهای رو به رشد هم دست به کار تأسیس نظام های ارتباطی مجهز به آخرین رسانه های الکترونیکی، ماهواره ای مخابراتی و دستگاه های کامپیوتری شده اند. به سبب همین دگرگونی حیرت انگیز فنی در زمینه ارتباطات است که در برابر انبوهی از اطلاعات قرار گرفته ایم. اطلاعات به اشکال مختلف از گوشه و کنار جهان به ما می رسد. انفجار اطلاعات، کشورهای صنعتی را به جست وجوی راه های فنی تری برای نگاه داری، بازیابی و اشاعه اطلاعات مورد نیاز متخصصان وا داشته است.

اتحادیه های رسانه ای

 

رادیو و تلویزیون در عصر کنونی به عنوان فراگیرترین رسانه ها شناخته شده است و تأثیرگذاری آن بر فرهنگ ها و قومیت های مختلف امر ثابت شده ای است. به همین دلیل و در وضعیت کنونی جهان، رادیو و تلویزیون های کشورهای مختلف در انجام فعالیت های رسانه ای خود، به نوعی همکاری های بین المللی که ارتباط کشورها را گسترده تر می سازد رو آورده اند. در حال حاضر اتحادیه های رادیو و تلویزیون مختلفی در سطح جهان به وجود آمده است که با یکدیگر همکاری می کنند. اعضای این اتحادیه ها به دلیل نوع مشترکات فرهنگی و ارتباطی که با هم دارند می توانند نیازهای یکدیگر را در خصوص تأمین برنامه مرتفع سازند.

تلویزیون، عضوی از جامعه

 

تلویزیون با سرعت انکارناپذیری در دنیا و به خصوص در کشورهای توسعه یافته، گسترش یافته است. در همه نقاطی که تلویزیون راه یافته، در تمام گروه های جامعه نفوذ کرده است. تلویزیون می تواند وسیله کار و تحقیق در زمینه مسائل اجتماعی و انسانی باشد. می تواند پایه گذار هنر و سبک جدیدی باشد. در زمینه اخلاقی، اجتماعی و امور سیاسی تلویزیون نقش مؤثر و تعیین کننده ای دارد و در مجموع وسیله ای مناسب برای ارتباط در زمینه های گوناگون با مخاطبان مختلف می باشد. این گونه به نظر می رسد که رادیو و تلویزیون دو عضو لاینفک از زندگی انسان ها شده اند که بدون آنها انسان ها قادر به زندگی نیستند.

رسالت صداوسیما در کلام رهبر انقلاب

 

رادیو و تلویزیون ما باید گرایش های اصولی نظام را با تمام قوت و قدرت و هنرش از آب دربیاورد و ارائه کند. در همه بحث ها و تمام آنچه که شما از این رسانه خارج می کنید و به گوش و قلب مستمعان می رسانید باید این نکته رعایت بشود. گرایش های اصولی نظام را پیدا کنید و آنها را منعکس نمایید. حقیقتا بایستی مفاهیم و معارف اسلامی پخش و منعکس بشود. علاوه بر این، صداوسیما کوشش کند که مردم متدین بشوند. یکی از وظایفی که واقعا باید آقایان به آن توجه کنند متدین سازی است. کاری کنید که مستمعان بر اثر صحبت شما حقیقتا به صورت عمیق متدین بشوند.

نقش های وسائل ارتباط جمعی

 

هر سازمان که در متن جامعه پدید می آید، باید دارای کارکردهایی در خدمت جمع و جامعه باشد و چنان تنظیم شود که بتواند همانند یک تن، به صورت هماهنگ، خدمات خود را به جامعه که منشأ آن است، عرضه کند. سازمان های ارتباطی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و تقریبا همه محققان و دست اندرکاران مسائل و نیازهای جامعه، مخصوصا صاحب نظران وسائل ارتباطی، بدان اندیشیده اند. وسائل ارتباط جمعی را می توان دارای این نقشها دانست:

 

1. نقش های تفریحی؛ 2. نقش های خبری؛ 3. نقش های همگن سازی؛ 4. نقش های آگاه سازی؛ 5. احساس تعلق اجتماعی و... .

پیام رسانی فرهنگی

 

اندیشمندان علوم ارتباطات بر این باورند که پایه اعتبار هر پیام در درجه اول بر روی مضمون آن نهاده شده و این پیام به مثابه بنایی عظیم است که بر روی ستون مضامین قرار گرفته است. یکی از مهم ترین اشکالاتی که بر کار منابع پیام رسانی فعال در زمینه مسائل فرهنگی وارد می باشد این است که برنامه های خود را غالبا به گونه ای تنظیم می کنند تا بیشتر مورد استفاده افرادی قرار گیرد که به مبانی و ارزش های فرهنگی خاصی پایبند هستند. در حالی که این پیام ها باید به گونه ای تنظیم شوند که نه تنها هر یک از مخاطبان، مفهوم پیام را دریافت کنند و پذیرای آن گردند، بلکه انتقال دهنده فعال آن پیام به دیگران هم باشند.

مطبوعات و جامعه

 

در بین وسائل ارتباط جمعی، مطبوعات نیز نقش مهمی ایفا می کنند. جامعه ای که در آن مطبوعات با عمل کرد صحیح خود، شیوه های مشارکت و بحث و گفت وگو را به مخاطبان بیاموزند، بالنده و پویا خواهد بود. از همین روی حضرت امام خمینی رحمه الله می فرمایند: «اگر چنانچه مطبوعات اصلاح شود، رسانه های گروهی اصلاح شود، یک جامعه اصلاح می شود». ایشان مسئولیت مطبوعات را بس سنگین می شمردند: «مسئولیت بزرگ شما امروز قلم هایی است که در دست شماست... قلم ها اگر لغزش پیدا کنند، یک ملت را می لغزانند».

رسانه ها و مقابله با تهاجم فرهنگی

 

مقابله با تهاجم فرهنگی از وظایف بزرگ و بسیار مهم رسانه هاست. باید توجه داشت که در مقابله با شبیخون فرهنگی بیگانگان در عصر ارتباطات نباید به طور مطلق با ورود هر نوع هنجار یا ارزش فرهنگی بیگانه مخالفت کرد؛ بلکه تنها باید به مبارزه با آن دسته از مبانی فرهنگی پرداخت که در بردارنده ارزش های منفی بیگانه است که برای جامعه مورد هجوم، دربردارنده اثر منفی است. البته جلوگیری از ارزش های فرهنگی مثبتی که برای جامعه آثار نامطلوبی ندارند، بلکه سبب تقویت مبانی فرهنگی می شوند، امری غیرمنطقی تلقی می شود.